मुक्त चिन्हांमध्ये प्रथमच हेल्मेट, सीसीटीव्ही कॅमेरा, पेनड्राईव्ह, रोबोट चा समावेश

निवडणूक आयोगाकडून 198 निवडणूक चिन्हे ‘मुक्त चिन्हे’ घोषित

जात्यापासून भाजीपाला, फळांचा देखील समावेश

लोकसभा निवडणुका लढविणाऱ्या राष्ट्रीय व राज्यस्तरीय पक्षातील उमेदवार वगळता अमान्यताप्राप्त नोंदणीकृत पक्ष आणि अपक्ष उमेदवारांसाठी वाटप करण्यात येणाऱ्या चिन्हांमध्ये यंदा दुपटीहून अधिक वाढ करण्यात आली आहे. निवडणूक आयोगाकडून 198 निवडणूक चिन्हे ‘मुक्त चिन्हे’ घोषित करण्यात आलेली आहेत. मुक्त चिन्हांमध्ये प्रथमच हेल्मेट, सीसीटीव्ही कॅमेरा, पेनड्राईव्ह, रोबोट चा समावेश असून यामध्ये जात्यापासून भाजीपाला, फळांचा देखील समावेश आहे. 2014 च्या निवडणुकांमध्ये 87 मुक्त चिन्हे होती. त्यापैकी काही  चिन्हे वगळून आणि नव्याने समावेश करुन तुलनेत यावर्षी त्यामध्ये १११ चिन्हांची भर घालण्यात आलेली आहे. लोकसभा निवडणुका लढविणाऱ्या राष्ट्रीय व राज्यस्तरीय पक्षातील उमेदवार वगळता अमान्यताप्राप्त नोंदणीकृत पक्ष आणि अपक्ष उमेदवारांसाठी वाटप करण्यात येणाऱ्या चिन्हांमध्ये यंदा दुपटीहून अधिक वाढ करण्यात आली आहे. 198 निवडणूक चिन्हे ‘मुक्त चिन्हे’ घोषित करण्यात आली असून त्यावर डिजिटल साधनांचा प्रभाव दिसून येतो. राष्ट्रीय व राज्यस्तरीय पक्षांची चिन्हे राखीव आहेत. 2014 च्या निवडणुकांमध्ये 87 मुक्त चिन्हे होती. त्यापैकी काही  चिन्हे वगळून आणि नव्याने समावेश करुन यावर्षी 198 मुक्त चिन्हे निवडण्याची संधी उमेदवारांना उपलब्ध करुन दिली आहेत. यामधून उमेदवारांना चिन्हाची मागणी करता येणार आहे. निवडणूक चिन्ह (आरक्षण आणि वाटप) आदेश, 1968 नुसार लोकसभा आणि विधानसभा निवडणूक लढविणाऱ्या उमेदवारांना विहीत पद्धतीने चिन्हांचे वाटप केले जाते. दैनंदिन वापरातील वस्तू, व्यक्तिगत साधने, दळणवळणाची साधने, फळे, भाज्या, स्वयंपाकघरातील वस्तू, खेळ, कृषी क्षेत्र, बांधकाम क्षेत्र, अत्याधुनिक संगणक युगातील साधने आदी विविध क्षेत्रातील साधनांचा मुक्त चिन्हांमध्ये समावेश करुन आयोगाने सर्वसमावेशकता निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला आहे. जुन्या काळातील वाळूचे घड्याळ, दळणाचे जाते, उखळ, नरसाळे, धान्य पाखडण्याचे सूप, ग्रामोफोन, टाईपरायटर, डिझेल पंप ते आधुनिक काळातील लॅपटॉप, कॉम्प्युटरचा माऊस, सीसीटीव्ही कॅमेरा, पेनड्राईव्ह, रोबोट, हेडफोन अशा नव्या-जुन्याचा संगम या मुक्त चिन्हांमध्ये करण्यात आला आहे. आपल्याला सकाळी उठल्यापर्यंत लागणाऱ्या टूथब्रश, टूथपेस्ट पासून ते  रेझर, साबणदानी, चप्पल, बूट, मोजे, उशी आदी व्यक्तिगत वापराच्या वस्तूंनाही चिन्हांमध्ये स्थान मिळाले आहे. मुक्त चिन्हांमध्ये हेल्मेटचा समावेश करुन आयोगाने एक प्रकारे दुचाकी चालकाच्या जिवीताच्या रक्षणासाठी संदेशच दिला जाणार आहे. या चिन्हांमध्ये ऊस शेतकरी, नारळाची बाग, डिजेल पंप, ट्रॅक्टर चालविणारा शेतकरी, शेतीच्या मशागतीसाठीचे टीलर, विहीर अशा चिन्हांचा समावेश करुन असून एकप्रकारे शेतीचे महत्त्व लक्षात घेतले आहे. गॅस सिलेंडर, गॅस शेगडी, रेफ्रीजरेटर, मिक्सर,  प्रेशर कुकर, हंडी, कढई, तळण्याची कढई , काचेचा ग्लास, ट्रे, कपबशी, चहाची गाळणी, उखळ आणि खलबत्ता, शिमला मिर्ची, फूलकोबी, हिरवी मिरची, भेंडी, आले, मटार, फळांची टोपली, सफरचंद, द्राक्षे, फणस, अननस, अक्रोड, बिस्कीट, ब्रेड, केक आदींच्या रुपात मुक्त चिन्हे ठरविताना आयोगाने स्वयंपाकघराला सर्वाधिक मान दिलेला आहे. यासोबरोबरच रिक्षा, ट्रक, हेलिकॉप्टर, जहाज अशी रस्ते तसेच जलवाहतुकीची साधने, विटा, थापी, करवत, कडी, कुलपाची चावी असे बांधकाम साहित्य, बॅट, बुद्धीबळ पट, कॅरम बोर्ड, फूटबॉल, ल्युडो, स्टम्प, हॉकी स्टीक आणि बॉल, टेनिस रॅकेट आणि बॉल, क्रिकेट फलंदाज, फूटबॉल खेळाडू आदी खेळांची साधने आणि खेळाडू, मोत्यांचा हार, हिरा, अंगठी आदी मौल्यवान दागिने, हार्मोनियम, सितार, व्हायोलीन आदी संगीताची साधने यांच्यासोबतच अनेक विविध क्षेत्रातील चिन्हेही मुक्त चिन्हांमध्ये समाविष्ट आहेत.

राजकीय पक्ष लोकशाहीमध्ये प्रत्येक राजकारणी पक्ष आपल्या निवडणूक चिन्हांवर निवडणुका लढतात.

भारताच्या प्रमुख राजकीय पक्षांच्या निवडणूक चिन्हांबद्दल जाणून घ्या.

1. भारतीय जनता पक्ष (भाजप): कमळाचे फुल - डॉ. श्यामप्रसाद मुखर्जी यांनी 1951 मध्ये स्थापित केलेले भारतीय जनसंघ हेच वर्तमानाचे भाजप आहे. त्या वेळी भारतीय जनसंघाचे निवडणूक चिन्ह 'दिवा' होतं. 1977 मध्ये भारतीय जनसंघाला जनता पक्ष असे म्हटले गेले आणि त्यांचे निवडणूक चिन्ह 'हलधर शेतकरी' झाले. 1980 मध्ये पक्षाचा स्वरूप भाजप बनला, आणि याचे निवडणूक चिन्ह कमळ हे निश्चित केले गेले.
2. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (भाराकां): पंजा - 1885 मध्ये काँग्रेसचे चिन्ह दोन बैल होते, त्यानंतर निवडणूक चिन्ह गाय-वासरू बनलं. सध्या काँग्रेसचे निवडणूक चिन्ह 'पंजा' असून हे सर्वात प्रथम इंदिरा गांधींनी वापरला होता. इंदिरा यांनी पक्षाला नवीन शक्ती दिली आणि नवीन काँग्रेसची स्थापना केली. त्यांचा विश्वास होता की हाताचा पंजा शक्ती, ऊर्जा आणि एकतेचा प्रतीक आहे.
3. बहुजन समाज पक्ष (बसप): हत्ती - निवडणूक आयोगाने स्वीकारलेले, डाव्या बाजूला पाहणारा हत्ती बसपाचा प्रतीक आहे. पक्ष, आसाम आणि सिक्कीम व्यतिरिक्त संपूर्ण देशात या निवडणूक चिन्हाने निवडणूक लढते. तरी सध्या या दोन राज्यांमध्ये बसपाचा कोणताही हस्तक्षेप नाही. त्यामुळे आसाम आणि सिक्कीमसाठी पक्षाचे निवडणूक चिन्ह आतापर्यंत निश्चित केले गेले नाही. बसपाचे निवडणूक चिन्ह 'हत्ती' शारीरिक शक्ती आणि इच्छाशक्ती दोन्ही दर्शवतं. हा एक विशाल प्राणी आहे आणि सहसा तो शांत राहतो. या निवडणुक चिन्हाविषयी असा विश्वास आहे की 'बहुजन समाज' किंवा समाजातील दलित वर्गांची विशाल लोकसंख्या. हे केवळ समाजाचा एक मोठा भागच नव्हे तर ते हे देखील सूचित करतं की निम्न जाती आणि अल्पसंख्यक वर्ग शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या मजबूत आहे आणि कठीण परिस्थितींमध्ये देखील संघर्ष करू शकतात.
4. मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्ष (सीपीआय): कोयता-हातोडा - सीपीआय (एम) चे निवडणूक चिन्ह कोयता-हातोडा आहे. म्हणजे शेतमजूर आणि कारखाने कामगार यांचे प्रतीक.
5. भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (सीपीआय): बाली-कोयता - सीपीआयचे निवडणूक चिन्ह बाली-कोयता 1952 पासून वर्तमानापर्यंत तेच आहे. तथापि या पक्षात देखील तूट पडली आणि एक नवीन गट मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पार्टी तयार झाले, जे 1967 पासून निवडणुकीत सहभागी होत आहे.
6. राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष (राकांपा): घड्याळ - राकांपाचे निवडणूक चिन्ह एक निळी रेषीय घड्याळ आहे, यात तळाशी दोन पाय आणि शीर्षावर अलार्म बटण आहे. घड्याळाचे दोन हात 10 वाजून 10 मिनिट अशी वेळ दर्शवतात. हे चिन्ह सूचित करते की परिस्थिती कितीही विपरीत असली तरी राकांपा आपल्या तत्त्वांसाठी दृढतेने लढत आहे.
7. समाजवादी पक्ष (एसपी): सायकल - एसपीचे निवडणूक चिन्ह सायकल आहे. सहसा ते पक्षाच्या लाल आणि हिरव्या रंगाच्या ध्वजावर बनविली जाते. लाल रंग संघर्ष आणि क्रांती यांचे आदर्श तर हिरवा रंग घास किंवा हरित दर्शवितो, जे राजकारणाच्या मूलभूत तत्त्वांचे प्रतिबिंब पाडतं. हिरवा रंग आशा देखील दर्शवितो. त्याच वेळी, सायकल गंतव्य स्थानापर्यंत पोहोचण्याचा एक साधन आहे, जे पक्षाचा हेतू स्पष्ट करतं.
8. बिजू जनता दल (बीजेडी): शंख - बीजेडीसाठी डाव्याकडे वळण घेतलेला शंख निवडणुक चिन्ह मान्य केला गेला आहे. बहुतेक लोक स्वतःला शंखाशी जोडतात. शंख प्राचीन भारतीय परंपरेचा प्रतीक आहे. पौराणिक परंपरेनुसार पंचजन्य नावाचा शंख भगवान विषाणूंचा प्रतीक आहे. म्हणजे पाच प्राण्यांचे पाच वर्ग नियंत्रणात आहे. एकदा महाभारतात देखील अर्जुनने मोहक शंखाने नाद केला होता, याचा अर्थ विजयनाद होता. प्राचीन काळापासून हे मानले गेले आहे की शंख शक्ती, सार्वभौमत्व आणि शक्तीचे प्रतीक आहे, जे शत्रू आणि वाईट आत्म्यांना नष्ट करतात.
9. जनता दल (युनायटेड): बाण - जेडीयूसाठी निवडणूक आयोगाने 'बाण' हे निवडणूक चिन्ह मान्य केले आहे. हे चिन्ह अविभाजित जनता दलाचे होते. हा बाण हिरव्या आणि पांढऱ्या रंगांच्या दरम्यान तयार केलेल्या पांढऱ्या पट्टीवर बनलेला आहे. खरं तर, हा ध्वज जॉर्ज फर्नांडिसच्या समता पक्षाचा होता. 'बाण' सूचित करतो की पक्ष आपल्या लक्ष्य, भारताला एक धर्मनिरपेक्ष, सार्वभौम, समाजवादी आणि लोकशाही प्रजासत्ताक तयार करण्याचा प्रयत्न करीत आहे.
10. तेलुगु देशम पक्ष : सायकल - या पक्षाचे निवडणूक चिन्ह 'सायकल' आहे. सहसा ही पिवळ्या पार्श्वभूमीवर बनवले जाते. पिवळा रंग संपत्ती, आनंद आणि धन संपत्तीचा रंग आहे.
11. अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुन्नेत्र कळघम (एआयएडीएमके): 'दोन पाने' - एआयएडीएमकेचा निवडणूक चिन्ह 'दोन पाने' आहे. या चिन्हाचा एक विशेष इतिहास आहे. 1987 मध्ये एमजी रामचंद्रन यांच्या मृत्यूनंतर जानकी रामचंद्रन आणि जयललिता यांच्यात एआयएडीएमकेबद्दल गोंधळ झाला. म्हणून, निवडणूक आयोगाने एमजीआर उत्तराधिकारी म्हणून दोघांनाच पक्षाच्या कार्यालयात उपस्थित राहण्यास अयोग्य ठरवले. परिणामस्वरूप दोघांना वेगळे-वेगळे निवडणूक चिन्ह देण्यात आले. जानकी रामचंद्रन यांना 'दोन कबूतर' आणि जयललिता ग्रुपला 'आरवत असलेला कोंबडा' हे निवडणूक चिन्ह देण्यात आले. तथापि, द्रमुकच्या उदयानंतर हा मुद्दा सोडला गेला आणि 1989 मध्ये जयललिता यांच्या एआयएडीएमके पक्षाला 'दोन पानांचे' निवडणूक चिन्ह देण्यात आले होते.
12. द्रविड मुन्नेत्र कळघम (डीएमके): उगवणारा सूर्य - मुकचे निवडणूक चिन्ह दोन पर्वतांमध्ये किरण पसरवणारा, उदय होत असलेला सूर्य आहे. या चिन्हाचा अर्थ अशा प्रकारे अर्थपूर्ण आहे की तामिळनाडू आणि पॉंडिचेरीचे लोक याने लवकर जोडले गेले. त्याच वेळी 'राइजिंग सन' नामक एक इंग्रजी दैनिक देखील तामिळनाडूमध्ये असायचे. हा चिन्ह थेट द्रविडच्या इतिहासाशी आणि त्यांच्या राजकारणी इतिहासाशी देखील संबंधित आहे, ज्यांचे राजकीय नेतृत्व पेरियार यांनी केले होते. दुसऱ्या अर्थात सूर्याची किरण म्हणजे द्रविडच्या आयुष्यातही याच प्रकारे प्रकाश पसरला.
13. राष्ट्रवादी तृणमूल काँग्रेस (एआयटीएमसी): दोन फुले - एआयटीएमसीचे निवडणूक चिन्ह 'दोन फुले' आहे. या चिन्हात राष्ट्रीय ध्वजाचे सर्व रंग आहे. पक्षाचा राजकीय नारा 'आई, माती आणि मनुष्य' आहे. तृणमूल काँग्रेसचे चिन्ह पुष्प आणि गवत मातृत्व किंवा आपल्या देशाच्या घटकाचे प्रतिनिधित्व करते. माती किंवा मातृत्व यात आईच्या संदर्भ आढळतो.
14. जनता दल (सेक्युलर): जेडी (एस) - जेडी (एस) चे निवडणूक चिन्ह 'आपल्या डोक्यावर धान्य घेतलेली एक शेतकरी महिला' आहे. पक्षाचा प्रचार हा एक वाक्यांश आहे, 'मूल्याने युनायटेड, विश्वासाद्वारे प्रेरित'. चिन्हात महिला दर्शविणे, महिला अधिकार आणि संधींविषयी गंभीरता दाखवते.
15. राष्ट्रीय जनता दल (आरजेडी): लालटेन - राजदचे निवडणूक चिन्ह 'लालटेन' आहे. लालटेन आत्मज्ञानाचा, साक्षरतेकडे प्रगतीचा, आणि प्रकाशाचा प्रतीक आहे. या निवडणूक चिन्हाला अंधकाराचे उन्मूलन आणि प्रकाश आणि प्रेमाचा प्रचार करण्यासाठी योग्य मानले जाते.
16. शिवसेना: धनुष्य-बाण - शिवसेनेचं निवडणूक चिन्ह धनुष्य-बाण आहे. सहसा हे पक्षाच्या केशर रंगाच्या ध्वजावर वापरला जातो. केशर रंग हिंदू धर्माचे प्रतीक आहे. त्याच वेळी, हा रंग पक्षाच्या मजबूत हिंदू राष्ट्रवादी भावनांकडेही संकेत करतो. त्यासह, धनुष्य-बाणाचे चिन्ह पक्षाचे वैभव देखील प्रतिबिंबित करतात. पक्षाच्या कार्यकर्त्यांना शिव सैनिक म्हणतात.
17. महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (मनसे): रेल्वे इंजिन - मनसेचा निवडणूक चिन्ह उजवीकडे जात असलेला 'रेल्वेचा स्टीम इंजिन' आहे. पक्ष त्यास वापर तीन रंगाच्या ध्वजावर करते, ज्यावर दोन पांढरे पट्टे देखील आहे. ध्वजाच्या शीर्षावर गडद चमकदार निळा रंग, मग पांढरी पट्टी मग केशरी रंगानंतर पुन्हा पांढरी पट्टी आणि शेवटी हिरवा रंग असतो.
18. आम आदमी पार्टी (आप): झाडू - आपचे निवडणूक चिन्ह 'झाडू' आहे. भ्रष्टाचार निर्मूलन करण्याच्या उद्देशाने हा पक्ष अस्तित्वात आला आणि त्यांचा असा विश्वास आहे की निवडणुक चिन्ह झाडू प्रमाणे देशातील सर्व प्रकारचे भ्रष्टाचार स्वच्छ करणे आवश्यक आहे.

POLITICAL RESEARCH & ANALYSIS BUREAU (PRAB) PUNE

पॉलिटीकल रिसर्च अ‍ॅण्ड अ‍ॅनालिसेस ब्युरो (प्राब)

================================================

पुस्तक घर पोहोच मिळावा!

 मतदारसंघ निहाय सद्यस्थिती जाणून घ्या फक्त 1500/-रु.मध्ये

 CLICK HERE - 

https://imojo.in/1gdby2
================================================
महाराष्ट्र सहकारी संस्था सुधारित अधिनियम व परिपत्रकांसह 
फक्त-250/- रुपयांमध्ये E-Book मिळावा! 
"सहकारी संस्था निवडणूक नियम व प्रक्रिया"
Online E-Book Download करा.

  ई-पुस्तक प्राप्त करण्यासाठी लिंकवर क्लिक करा- 

https://imojo.in/coopebook
================================================
फक्त-200/- रुपयांमध्ये E-Book मिळावा! 
निवडणूक पूर्वतयारी व आचारसंहिता
Online 200/- रुपये भरा आणि E-Book Download करा.

  ई-पुस्तक प्राप्त करण्यासाठी लिंकवर क्लिक करा- 

https://imojo.in/prabindiaEBook
================================================